'अ' आयुर्वेदाचा - राष्ट्रीय आयुर्वेद दिवस 2020.

 

'अ' आयुर्वेदाचा - राष्ट्रीय आयुर्वेद दिवस 2020.

परवा धनत्रयोदशी होती. देवता व असुरांनी केलेल्या समुद्र मंथनातून धनत्रयोदशीच्या दिवशी भगवान धन्वंतरींचे अवतरण झाले म्हणून त्यांच्या जन्मदिवशी भगवान धन्वंतरींचे पूजन केले जाते. दरवर्षी धनत्रयोदशीचा दिवस 'राष्ट्रीय आयुर्वेद दिवस' म्हणूनही साजरा करतात. यापूर्वी मी वेगवेगळ्या विषयांमधील आयुर्वेदीय दृष्टिकोनाबद्दल लिखाण केले आहे. मात्र आज मी थोडेसे आयुर्वेद शास्त्राबद्दलच लिहिणार आहे. आयुर्वेद म्हटले की वात-पित्त-कफ या संज्ञा आपण बऱ्याचदा ऐकतो. पण नक्की हे वात-पित्त-कफ म्हणजे असतात तरी काय हे जरा आज संक्षेपाने जाणून घेऊया.

त्रिदोष - त्रिदोष म्हणजेच तीन दोष ही आयुर्वेदातील महत्त्वाची आणि वैशिष्ट्यपूर्ण संकल्पना आहे.वात-पित्त-कफ हे तीन दोष आहेत हे हल्ली काही जणांना माहीत असते.मात्र बऱ्याचदा वात म्हणजे गॅस, पित्त म्हणजे ऍसिडिटी आणि कफ म्हणजे सर्दी-खोकला असे समजले जाते त्यामुळे मग वातामुळे(गॅसमुळे) सांधे कसे झिजतात?ऍसिडिटी नाही तरी डोळ्यांचे त्रास,त्वचाविकार पित्तामुळे कसे होतात ? हे समजत नाही आणि मग संपूर्ण आयुर्वेद शास्त्रच "अशास्त्रीय" असल्याचा गैरसमज करून घेतला जातो. गॅस-ऍसिडिटी-सर्दी एवढे मर्यादित स्वरुप नाही या तीन दोषांचे. वात-पित्त-कफ हे तीन दोष शरीराचा मूलभूत पाया आहेत. सम अवस्थेत (नॉर्मल स्टेट) हे दोष सर्व शरीरव्यापार नियंत्रणात ठेवतात. मात्र विषमवस्थेत ते शरीरधातूंना दूषित करतात म्हणून त्यांना 'दोष' असे म्हटले जाते. (रोगस्तु दोषवैषम्यं दोषसाम्यम् अरोगता। ) अगदी सध्या सर्दीपासून कॅन्सरपर्यंत सर्व आजार हे त्रिदोष बिघडल्यामुळे होतात.

          वात दोष - त्रिदोषांमध्ये वात दोष श्रेष्ठ मानला जातो. पंचमहाभूतानुसार वात म्हणजे वायू. इतर दोषांची कार्ये वायूवर अवलंबून असतात. कारण हा एकच दोष गतिशील आहे.पण हा वात असल्याने त्याचे प्रमाण मोजता येत नाही. लक्षणांवरून तो ओळखला जातो. (सोपे उदाहरण द्यायचे झाले तर वारा वाहतो तेव्हा तो दिसत नाही मात्र स्पर्श, हलणाऱ्या वस्तू पाहून त्याचे अस्तित्त्व कळते.शरीरातही वात दिसत नाही पण हॉर्मोन्स, न्यूरोट्रान्समीटर्सचे स्रावांद्वारे वेगवेगळे इम्पल्स,रिफ्लेक्स यासारख्या गतिशील क्रियांमध्ये त्याचे अस्तित्व आणि कार्य दिसून येते.) सर्व शरीराचे धारण, सर्व शरीरक्रियांचे प्रवर्तन व नियंत्रण, शरीरपरमाणूंचे संयोजन व वियोजन, गर्भाची निर्मिती, दोषांचे शोषण करणे, धातूंना स्थैर्य व बल प्राप्त व्हावे म्हणून योग्य घटकांचा पुरवठा करणे , धातूंची झीज भरून काढणे, धातूंच्या त्याज्य घटकांना मलायनांकडे नेणे, रक्तधातूला प्राणवायूचा पुरवठा करून विशुद्ध करणे. सर्व धातूंकडे रक्त पुरविणे, सर्व इंद्रियांना प्रेरक, इंद्रियार्थवाहक, मनःकार्यप्रवर्तक-नियंत्रक, इंद्रियार्थ-इंद्रिये,श्रोत्रेंद्रिय व स्पर्शेंद्रिय यांचे कार्य सुरळीत ठेवणे. वाक्‌प्रवृत्ती करणे ही सर्व कार्ये वात दोषाची कार्ये आहेत. यावरून लक्षात येते की वात दोष दिसत नसला तरी त्याची शरीरात होणारी सर्व कार्ये पाहून क्षीणता , साम्यावस्था किंवा प्रकोप समजता येतो.

शरीरामध्ये वात त्वचा,कानाची हाडे,मोठे आतडे,कटि प्रदेश ही प्रामुख्याने वाताची स्थाने मानली जातात.

पित्त दोष - पित्त हे पांचभौतिक द्रव्य आहे. अग्नी व जल या महाभूतांचे आधिक्य त्यात असते.शरीरात असलेल्या द्रव्यांचे पचन(चयापचय क्रिया-metabolism) करणे. शरीर उष्ण राखणे, तहान व भूक निर्माण करणे, रुची उत्पन्न करणे, शरीरातील अतिरिक्त द्रवांचे शोषण करणे, शरीर मृदू ठेवणे, त्वचा तेजस्वी व प्रभायुक्त राखणे यासारखी शारीरिक कार्ये तसेच स्मरण,  विचारांत निश्चितता ठेवणे, धैर्य, शौर्य, पराक्रम व मनःप्रसाद निर्माण करणे, ही मानसिक कार्ये पित्त दोषामुळे होतात. पित्त दोष बिघडल्यास या कार्यांमध्ये बिघाड होतो. यकृत,हृदय,मस्तिष्क,प्लिहा,अग्न्याशय ही पित्त दोषाची प्रमुख स्थाने आहेत.

कफ दोष - तिसरा दोष कफ हेसुद्धा पांचभौतिक द्रव्य असून पृथ्वी आणि जल या महाभूतांच्या आधिक्याने निर्माण होते. '‘क’ म्हणजे जल व जलाप्रमाणे फल देणारा तो कफ. (केन फलति इति कफ। ) शरीराला स्थिरता,बल देणारा असा दोष म्हणजे कफ. कफाच्या अंगभूत स्निग्धता-ओलाव्यामुळे , जसा कण-कण चिकटून गोळा तयार होतो तसेच शरीर घटकांचा संचय होऊन शरीराची वाढ होते. त्यामुळे सुदृढता, पोषण,शरीरवाढ,ताकद, शरीर थंड ठेवणे , एकाग्रता यासाठी कफ दोष महत्त्वाचा असतो.

छाती,मस्तिष्क,शरीरातील विविध सांधे,मुख या ठिकाणी कफ दोष प्रामुख्याने दिसतो.

त्रिदोषांची प्रमुख स्थाने सांगितलेली असली तरीही हे तिन्ही दोष सर्व शरीरात पसरलेले असतात आणि त्यांच्या प्रत्येकी 5 उपप्रकारांद्वारे शरीरव्यापार पार पाडतात.(विस्तारभयास्तव आपण येथे त्यांचे सविस्तर वर्णन करण्याचे टाळले आहे पण पुढे त्यांची माहिती घेऊच.)

तर असे हे तीन दोष आपल्या शरीराचा मूलभूत पाया आहेत. त्यांच्या गुणवैशिष्ट्यांमुळे आपली शारीर प्रकृती ठरते. सम अवस्थेत असतात तेव्हा हे त्रिदोष आपले शरीर निरोगी ठेवतात तर त्यांच्या बिघाडामुळे रोगांना आमंत्रण मिळते. आपल्या आहार-विहारामुळे , त्यातील नियमित-अनियमिततेमुळे हे बिघाड होत असतात त्यामुळे तात्पुरती मलमपट्टी करण्यापेक्षा कोणत्याही आजाराचे मूळ शोधून त्यावर मुळासकट उपचार करणे खूप महत्त्वाचे असते.

सदर लेख वैद्य स्निग्धा चुरी-वर्तक यांनी 15 नोव्हेंबर 2020 रोजी आपल्या

https://samanwayayurved.blogspot.com/2020/11/2020.html

या ब्लॉगवर प्रथम प्रकाशित केला. याचे सर्व अधिकार लेखकाधिन आहेत. इतरत्र शेअर करताना कृृपया कोणतेही बदल न करता व मूळ लेखिकेच्या नावासहित शेेेअर केल्यास हरकत नाही.)

डॉ. स्निग्धा चुरी-वर्तक.

9870690689

समन्वय आयुर्वेद व पंचकर्म क्लिनिक.

बोरीवली(पू.) मुंबई.

केसांच्या समस्या भाग 3 - केस गळणे

 

#weekend_brunch with #ayurveda  - Part 5

#inHAIRetance_वारसा_सुंदर_केसांचा  #केस_पेपर_तिचा_आणि_त्याचासुद्धा
#samanwaya_ayurvedic_and_panchakarma_clinic
#keshayurved

केसांच्या समस्या भाग 3

केस गळणे.

              केसांच्या समस्या म्हटले की सर्वांना सर्वप्रथम आठवते ती “झड़ते बालों की समस्या.” अगदी दहशत म्हणावी  एवढी ही केसगळतीची समस्या सध्या बळावली आहे. १० पैकी ७ लोकांना थोड्या-फार प्रमाणात केस गळण्याचा त्रास असतोच. आणि जवळपास सर्वांचाच प्रवास तेले-लेप-शाम्पूपासून सुरुवात होऊन via त्वचारोगतज्ञ ते शेवटी आम्हा आयुर्वेद तज्ञांकडे येऊन पोहोचतो.

           सायलीचे केस शाळेत असताना दाट आणि लांबसडक होते. तिच्या आईकडून आलेल्या या सुंदर वारश्याचा तिला खूप अभिमान.पण सध्या ती गळणाऱ्या केसांमुळे अगदी त्रस्त झाली होती. वेगवेगळे उपाय करूनही थोडासा फरक पडे आणि पुन्हा येरे माझ्या मागल्या. सायली माझ्या क्लीनिकमध्ये आली तेव्हा अगदी रडकुंडीला आली होती. पूर्वीचे दाट केस जाऊन आता तिची वेणी अगदी पातळ झाली होती. पूर्ण माहिती घेतल्यावर, तिच्या केसचा बारकाईने अभ्यास केल्यावर लक्षात आले की कॉलेजमध्ये आल्यापासून सबमिशन्स, कॉलेज फेस्ट्समुळे होणाऱ्या लेट नाईट्स, पार्टीज यामुळे तिची जीवनशैली पूर्ण बदलली होती.

             चाळीशीची अमला क्लीनिकमध्ये आली , तेव्हा लक्षात आले की प्रेझेन्टेशनस्, प्रोजेक्ट डिलिव्हरी , क्लायंट मीटिंग,  घरच्या जबाबदाऱ्या हे आणि असे ताण-तणाव तिच्या रोजच्या आयुष्याचा भागच झाले होते.

             विमलाताईंची तर अजून वेगळी कथा, त्यांचे केसगळतीचे प्रमाण तर एवढे वाढले होते की टाळू स्पष्ट दिसू लागली होती. त्यांची हिस्टरी घेता असे लक्षात आले की अगदी लहानपणापासूनच त्यांना आम्लपित्ताचा त्रास होता.

           केस गळण्याची बरीच कारणे असतात. चुकीची जीवनशैली, पोषणमूल्यांचा अभाव (nutritional deficiency), ताण-तणाव, अपुरी झोप अश्या कारणांमुळे केस गळतात.       केस गळणे ही काही फक्त सौंदर्य समस्या नाही तर कधी कधी ते एखाद्या गंभीर आजाराचे लक्षण असू शकते. उदा. हॉर्मोनल आजार जसे की थायरोईड़ ग्रंथी विकार,पिट्युटरी ग्रंथी विकार, PCOS/PCOD, Autoimmune disorder, कुपोषण, SLE यासारख्या आजारांत केस गळणे एखाद्या लक्षण स्वरूप दिसते तर कधी कधी कॅन्सर च्या चिकित्सेमुळे, दीर्घ मुदतीचा ताप (Malaria,typhiod,chickengunia , dengueसारखे ताप) , केशत्वचेच्या जंतुसंसर्गामुळे (Lichen planus/ring worm infection) सुद्धा केस गळणे दिसून येते.तसेच मेनोपॉजनन्तरही केस गळताना दिसतात.

              आता एवढी वेगवेगळी आणि प्रसंगी गंभीर कारणे असतील तर 'मला काहीतरी तेल-शाम्पू द्या, केस गळणे थांबवण्यासाठी.' हा उपाय होऊ शकतो का? तर *निश्चितच नाही* या सगळ्या केसेसमध्ये केस गळण्याचे कारण शोधून औषधोपचार करावे लागतात. बऱ्याचदा धातुक्षयामुळे, उदा. रस-रक्तादि धातूंचा क्षय, केस गळत असतील तर त्यांची इतरही सूक्ष्म कारणे सर्व शरीरावर दिसतात. त्यानुसार निदान (diagnosis) केले जाते आणि त्याप्रमाणे औषधोपचाराचा कालावधी वाढतो. जर एखादे गंभीर किंवा जुनाट कारण जसे की हार्मोनल आजार, PCOD, कॅन्सर असेल तर प्रसंगी पंचकर्माने शरीरशुद्धी करुन मग औषधे द्यावी लागतात. आता कोणाला प्रश्न पडेल की फक्त केसच गळत आहेत तर एवढा वेळ का लागेल ट्रीटमेंटला? पण लक्षात घ्या,अश्या केसेसमध्ये फक्त केस गळण्यासाठी चिकित्सा करून उपयोगाचे नसते तर त्यामागचे कारण ट्रीट करणे गरजेचे असते. बऱ्याचदा रुग्ण आमच्याकडे येतात तेव्हा खूप वेळ गेलेला असतो अश्या वेळी या मधल्या वेळेत झालेले केसांचे नुकसानसुद्धा भरून काढावे लागते. मुळापासून नीट ट्रीटमेंट केली तर नवीन येणारे केस चांगल्या प्रतीचे आणि ताकदवान असतात.

(क्रमशः)

लेखिका

डॉ. स्निग्धा वर्तक.

समन्वय आयुर्वेद व पंचकर्म क्लिनिक.

अधिकृत केंद्र केशायुर्वेद प्रा. लि.

बोरीवली, मुंबई.

9870690689

samanwayaayurveda@gmail.com 

(सदर लेख वैद्य स्निग्धा चुरी-वर्तक यांनी 11 ऑक्टोबर 2020 रोजी https://samanwayayurved.blogspot.com/2020/10/3.html

या ब्लॉगवर प्रथम प्रकाशित केला. याचे सर्व अधिकार लेखकाधिन आहेत. इतरत्र शेअर करायचे असल्यास कृृपया कोणतेही बदल न करता व मूळ लेखिकेच्या नावासहित शेेेअर करावा.)

संध्याछाया…… विचार ज्येष्ठांच्या प्रश्नांचा, भाग 1

 

            मावळतीचे रंग, कुणाला सुखावणारे तर कुणाला भिववणारे….

अशीच काहीशी स्थिती वृद्धावस्थेतही होत असते. वार्धक्य / ज्येष्ठपर्व / वानप्रस्थाश्रम / Second innings , प्रत्येक जण आपापल्या दृष्टिकोनातून आपल्या आयुष्यातील या कालखंडाकडे पाहतो. कितीही अपरिहार्य आणि अविभाज्य असले तरी जेव्हा खरोखरच वृद्धावस्था जवळ येते तेव्हा नाही म्हटलं तरी सर्वांच्या मनात थोडीशी धाकधूक असतेच.

यामध्ये बऱ्याचदा शारीरिक, मानसिक, आर्थिक अथवा नातेसंबंधातून निर्माण होणारे तणाव, जबाबदाऱ्या यामुळे असे होत असावे कदाचित. ताण-तणाव हेसुद्धा बऱ्याचदा शारीर स्थितीमुळेही होत असतात. का बरं होतं असं?

आपल्या जीवनाचे ढोबळमानाने 3 टप्पे असतात. 

बाल्यावस्था , तरुणावस्था आणि वृद्धावस्था.

■ बाल्यावस्था - बाल्यावस्थेत कफ दोषाचे प्राबल्य असते.

हे वाढीचे वय असल्याने बाल्यावस्थेत शरीरामध्ये कोशिका आणि उतींची वाढ होत असते. काही दुखले-खुपले (wear and tear) तर त्या जखमा लवकर भरून येतात.कारण या टप्प्यात वाढ होण्याचा वेग हा झीजेच्या वेगापेक्षा जास्त असतो.

साधारण 18 ते 20 वर्षापर्यंत ही अवस्था दिसून येते. 

■ तरुणावस्था -  ही अवस्था साधारणतः पुढील 25 ते 30 वर्षे राहते. या अवस्थेत पित्त दोषाचे प्राबल्य असते. तरुणाईचा जोश,धडाडी, नवीन काही करून दाखवण्याची उर्मी या पित्त दोषामुळेच मिळते. या काळात आपल्या सवयी, दिनचर्येनुसार शरीरातील सूक्ष्म पचन होत असते. वाढीचा (नवीन कोशिका-उती तयार होण्याचा) वेग आणि जीझेचा वेग हा सामान्यतः सारखाच असतो. पण या वयात आपला जो आहार-विहार (lifestyle) असतो त्यातच आपल्या वृद्धावस्थेची बीजे रोवली जातात.

                 या दोन अवस्थांबद्दल अजून बरेच काही सविस्तर सांगता येईल, जे आपण इतर लेखनामध्ये त्या - त्या  अनुषंगाने पाहूच. पण आता या लेखमालेत आपण सविस्तररित्या जाणून घेणार आहोत ते वृद्धावस्थेबद्दल. 

■ वृद्धावस्था - आपण सगळेच कधी ना कधी वृद्ध होणार असतो. आणि खरं सांगायचं तर ,

शीर्यते तत् शरीरम् ।

म्हणजेच क्षरण पावते (झीजते) ते शरीर. 

थोडक्यात आणि अचूक सांगणे ही आयुर्वेद शास्त्राची खासियत आहे. त्याचाच नमुना म्हणजे आयुर्वेदाच्या अभ्यासाला आम्ही सर्वप्रथम अभ्यासतो ते हे वाक्य. 'जे क्षणोक्षणी झीजते ते शरीर.' म्हणजे 'लय' होणे हाच या शरीराचा गुणधर्म. या काळात वात दोषाचे प्राबल्य असते.आणि वाताचे लक्षण म्हणजे गती. त्यामुळे वृद्धावस्थेत हा झीज होण्याचा वेग अधिक वाढतो. त्यामुळे विविध प्रणाली उदा. पचनसंस्था, चेतासंस्था, तसेच विविध शरीरावयवांचे कार्य मंदावते.

2011 साली केलेल्या जनगणनेनुसार, भारतात तब्बल 104000000 ज्येष्ठ नागरिक आहेत आणि या गतीने 2050 सालापर्यंत भारतात एकूण लोकसंख्येच्या 20% नागरिक हे ज्येष्ठ वयोगटातील असतील. मग ज्येष्ठांच्या आरोग्याकडे लक्ष देणे गरजेचे आहेच ना? 

             वय आणि कार्यक्षमतेनुसार या वयोगटाचे दोन ढोबळ उपप्रकार करता येतील. साधारणतः 60 ते 75 आणि 75 च्या पुढे. अर्थात विविध मानसिक आणि शारीरिक ताण-तणाव व ते सहन करण्याची क्षमता, शारीरिक आणि बौद्धिक प्रतिसाद (रिफ्लेक्सेस) आणि मध्यम वयात झालेले काही आजार उदा. मधुमेह,उच्च रक्तदाब, कॅन्सर (अर्थात ही काही वानगीदाखल उदाहरणे झाली, पण सध्या अनेक आजार मध्यम वयातच दिसून येतात.) तर, अश्या आजारांनुसारही वृद्धावस्थेतील कार्यक्षमता ठरते.

पुढील भागांतून आपण वृद्धावस्थेतील वेगवेगळ्या प्रश्नांचा विचार करणार आहोत.

(क्रमशः) 

मूळ लेखिका,

डॉ. स्निग्धा चुरी-वर्तक. 

9870690689

samanwayaayurveda@gmail.com 

(सदर लेख वैद्य स्निग्धा चुरी-वर्तक यांनी 04 ऑक्टोबर 2020 रोजी आपल्या https://samanwayayurved.blogspot.com/2020/10/1.html  ब्लॉगवर प्रथम प्रकाशित केला. याचे सर्व अधिकार लेखकाधिन आहेत. इतरत्र शेअर करतााना कृृपया कोणतेही बदल न करता व मूळ लेखिकेच्या नावासहित शेेेअर केल्यास हरकत नाही.)

inHAIRetance भाग दोन

केस_पेपर_तिचा_आणि_त्याचासुद्धा 

केसांचे सामाजिक स्थान -

ऐतिहासिक काळापासून चांगले केस हे चांगले आरोग्य, तारुण्याचे , लैंगिकता, शक्ति, वर्चस्व तसेच धार्मिकता यांचे लक्षण आहे. डोक्यावरील केसांवरुन व्यक्तीचा स्वभाव, सवयी, सामाजिक स्थान यांचा अंदाज लावता येतो. कारण चेहेऱ्याप्रमाणे केसांकडेसुद्धा चटकन लक्ष वेधले जाते. 

पोलिस, सैन्यदलातील जवान यांचे केस बारीक कापलेले असतात. तर अभिनेते , खेळाडू अश्या व्यक्तीचे केस बऱ्याचदा लेटेस्ट स्टाइल, फॅशनचे असतात. वेगवेगळ्या प्रकारच्या केसांच्या रचना व्यक्तिचे आर्थिक स्थानही दर्शवितात. (सांभाळण्यास कठीण फॅशन असेल तर त्यासाठी वेगळी व्यक्ती/ नोकर असणे ही आर्थिक संपन्नताच, नाही का?) तर मानसिक ताण-तणावाचे काम करणाऱ्या माणसांमध्ये डोक्याच्या कोपऱ्यांतील  केस विरळ होतात ही काही उदाहरणे म्हणता येतील.

 डोक्यावरचे केस आपल्याला जन्मतःच असतात तर चेहरा, काख , जननेंद्रिय येथे उगवणारे केस वयात आल्यावर दिसू लागतात. पुरुषांना काख, छाती, जननेंद्रिये व चेहेऱ्यावर (दाढी-मिश्या) केस उगावतात तर स्त्रियांना जननेंद्रिये ,काखेत केस येतात. हे केस उगवणे हे व्यक्ती वयात आल्याचे लक्षण असते (Secondary sexual charachters). मात्र पुरुषांना उपरोक्त निर्देशित स्थानी केस न येणे किंवा स्त्रियांना त्या जागी केस येणे हे विकृतीचे (Hormonal Imbalance चे) लक्षण आहे. त्यामुळे,

• डोक्यावरचे गळत असलेले केस वाचवणे.

• टक्कल असल्यास तेथे नवीन केस उगवण्यास प्रयत्न करणे

• नवीन येणाऱ्या केसांचा पोत (texture हो!) सुधारणे.

आणि

• अनावश्यक ठिकाणी उगवलेले केस कमी करणे

या पद्धतीने केशायुर्वेद - संपूर्णतः आयुर्वेदिक पद्धतीने काम करते.

inHAIRetance , 'केस'पेपर तिचा आणि त्याचासुद्धा

केस, मग ते  ‘त्या’चे असोत वा ‘ति’चे.. सगळ्यांच्याच जिव्हाळ्याचा विषय असतो. सुंदर,काळेभोर, घनदाट केसांवर कितीक कथा-कादंबऱ्या-गाणी लिहिली गेली. (आठवा, ‘झटककर ज़ुल्फ़ तुम’मधली दीपिका, ‘होशवालों’मधली सोनाली बेंद्रे, ‘घर से निकलतेही’वाली मयूरी कांगो) तसेच प्रत्यक्ष जीवनातसुद्धा हे केस महत्वाची भूमिका बजावतात. आपल्याला चांगला लूक, व्यक्तिमत्व आणि आत्मविश्वास या केसांमुळे मिळतात. बरोबर याउलट स्थिती केसांच्या समस्या सुरु झाल्या की होते.

         यावर उपाय म्हणून, *समन्वय आयुर्वेद आणि पंचकर्म क्लिनिक* व *केशायुर्वेद प्रा. लि.* यांच्या संयुक्त विद्यमाने ०३ जानेवारी २०१८ पासून बोरिवली मुंबई येथे आधुनिक तंत्रज्ञान व शाश्वत आयुर्वेद शास्त्र यांचा सुयोग्य मिलाफ साधत केसांच्या विविध समस्यांसाठी विशेष चिकित्सा सुविधा देत आहोत. तसेच केसांच्या समस्या व उपाय यासाठी जनजागृती करण्यासाठी संक्षिप्त नोट्स वेळोवेळी प्रसिद्ध करण्याचे योजिले आहे. 

#inHAIRetance_वारसा__सुंदर_केसांचा 

#केस_पेपर_तिचा_आणि_त्याचासुद्धा या नावाने या नोट्स प्रसिद्ध होतील.

धन्यवाद.

डॉ. स्निग्धा वर्तक.

समन्वय आयुर्वेद व पंचकर्म क्लिनिक.

अधिकृत केंद्र केशायुर्वेद प्रा. लि.

बोरीवली, मुंबई.

9870690689

samanwayaayurveda@gmail.com 

(सदर लेख वैद्य स्निग्धा चुरी-वर्तक यांनी 27 सप्टेंबर 2020 रोजी आपल्या https://samanwayayurved.blogspot.com/2020/09/inhairetance.html या ब्लॉगवर प्रथम प्रकाशित केला. याचे सर्व अधिकार लेखकाधिन आहेत. इतरत्र शेअर करायचे असल्यास कृृपया कोणतेही बदल न करता व मूळ लेखिकेच्या नावासहित शेेेअर करावा.)

Five White Foes in the Kitchen, Part VI and Concluding. - Milk -

 #Samanwaya_Ayurveda #National_nutrition_week

# Five_white_poisons_part_6

#healthy_diet_series_ Swasthyaveda

"So Shriya, shall we start?"

"Yes auntie, please elaborate today's discussion as milk being enemy is a bit confusing."

“Yes of course, milk is very important as per Ayurveda. It is sweet to taste and digestion (vipaka) , viscous (pichchila) , cold in nature (sheeta), with good fat content (snigdha) , heavy to digest (guru),mild laxative (saraka). All these properties nourish all seven dhatus. Ayurveda has a unique concept of *Oajas*. This *Oajas is as essence/concentrate of seven dhatus viz Rasa,rakta,mansa,meda, asthi,majja and shukra namely. This *Oajas* has similar qualities that of milk. Hence milk it really important for our nourishment.  An infant is accustomed to mother's milk from birth, so when the child is six months old, we usually opt for cow milk when we start process of weaning. That's why milk is also called ' *Aajanmasatmya* '. Cow's milk is beneficial for intellect and invigorating.hence it is advicable for people with strenuous jobs be it physical labor or mental exercise due to study-office related work.”

"They also consume buffalo milk, don't they?"

"Yes, buffalo milk contains more fat than cow's milk, so it is _difficult to digest, heavy (guru),more cold producing (sheetal) and kapha producing._. Therefore, people who feel hungry frequently and suffer from insomnia can take buffalo milk with medical advice. ”

"*But why is milk being called white enemy even though it is so good for health* ?"

“Because when all these qualities were listed in *Ayurveda, there were native cows breeds only, in India* . Indigenous cows are white or brown colour and most importantly, these cows have the *hump* . Earlier in different states across India, there were 38 different breeds of cows like Gir, Rathi, Haryanvi, Devani, Dangi, Kandhari, Khillari. These breeds still exist today but the consumption of milk from these breeds is ralatively low. Due to their low milk yield and duration, their use for milking declined gradually and at the same time the use from foreign breeds like Jersey, Holstein Friesian increased in India to achieve more milk production. In order to have more, wrong routes like diluting milk with water, adding starch like arrowroot, caustic soda, urea and other harmful chemicals are chosen. Due to high demand and low supply of milk in India, such malpractices occur frequently and are difficult to control. In some places, the milk producers give *hormone injections* to the cows to increase milk production or *antibiotics* are already added to their food to prevent them from getting sick. These harmful components of hormones and antibiotics enter cow's milk too and eventually into the body of the consumer. The same happens with buffalo's milk too. Nowadays a process called Homogenization is used wherein the fat globules in the milk are reduced to smaller size. This makes the milk thicker and Milk does not spoil quickly. So The milk quality appears better. But This milk does not get cream.also because of the smaller size, these fat particles, get easily absorbed into the blood which increases the chances of accumulatuin of these particles  in the blood vessels. Also,due to the process of homogenization, natural amount of vitamins D and A are depleted. So sometimes Vitamin D and A are added to milk for fortification but it cannot be guaranteed that it will be absorbed in the body. ”

*This is scary !! And what is A2 aunty* ? ”

“A2 and A1 are types of a protein called beta casein which are found in cow's milk. A2 protein is found in cow's milk of Indian breed and A1 is found in cow's milk of foreign breed. Some research suggests that A1 beta casein may cause diseases such as diabetes, heart disease, and autism. ”

“ *So what to do now* ?

"To avoid this, non homogenized milk of native cows can be used. Milk can be procured from a reliable vendor to avoid adulteration of milk. Considering one's metabolism and with medical consultation one can decide whether to consume cow milk or buffalo milk. When drinking milk daily, add *a little turmeric powder or dried ginger powder* and bring to boil. But milk is heavy for digestion so people who consume milk daily should incorporate some or other type of physical exercise in their routine. Also one should have proper digestive fire (agni) to for digestion and assimilation of Milk. Drink it as a mid meal or proper meal. Do Not drink meal with heavy breakfast or full meal. Patients with prameha and madhumeha are advised to refrain from Milk and milk products they must consult with their vaidya regarding milk consumption.

So this concludes our fifth and final session today. What are the points that you noted today? ”

"I have collected a lot of interesting information. These five foods are the usual, traditional and wholesome in our diet. But due to misconceptions like brown/dull means bad and white means purer/better and gor the insistence on more processing, we *lost their goodness and invited unnecessary diseases*. We lost the nutritional value of the food for sake of  easy-to-cook/ instant food. We started eating unhealthy food in our household for our desire for tasty on palate food . As a result of all this, indigenous varieties and seeds are getting forgotten. Therefore, our main goal should be to break this vicious cycle and bring our traditional methods back into the mainstream. ”

“Wow, marvelous !! Shriya, you have explained the essence of our entire discussion and have concluded the presentation perfectly. Make a great presentation. Good luck with the competition. ‘Vijayi Bhav’. “

"Thank you, Auntie."

(The End)

Tip - Five White Enemies in the Kitchen This article concludes today. We hope you enjoy the article. If you have any questions or concerns, you can ask me by personal number or email. Articles will be published regularly every Sunday. If you wish to receive these articles via WhatsApp / Facebook / Email, you can contact us via message at the number given below. You can also suggest if you need information on a topic.

Please Like our Facebook page,

https://m.facebook.com/drsnigdhasclinic/

Dr. Snigdha Churi-Vartak.

* 9870690689 *

samanwayaayurveda@gmail.com

(This article was first published by Vaidya Snigdha Churi-Vartak on 003rd September 2020 on her blog https://samanwayayurved.blogspot.com/2020/09/five-white-foes-in-kitchen-part-vi-and.html 

. All rights reserved. Please Share without making any changes and with the original author's name.)

Five White foes in the Kitchen, Part 5 - Sugar

 #Samanwaya_Ayurveda #national_nutrition_week

# Five_white_poisons_part_5 #Sugar

#healthy_diet_series_ Swasthyaveda

"Snigdha aunty, while reading about sugar today, I came across the term _sulfurless sugar_. What is it?"

“The sugarcane juice that is extracted mechanically, contains many other elements/impurities such as bits of hard skin, sticky substances like glue, other fibrous plant material which may hinder the process of sugar formation and all these substances cannot be removed by simply straining. Also, when making sugar from sugarcane juice, it is boiled and reduced. So its color too darkens. As is the color of jaggery. Now to make these sugar crystals totally white, to increase its shelf life(to make it last longer) and to remove the aforesaid impurities Sulfur is used. Sometimes if the sugarcane crop is harvested prematurely, then also sulfur is used. This process is called _Double sulphatization_. Sulfur is used here is mainly as * sulfur dioxide *. And in this process traces of sulfur remain in sugar crystals. This sulfur can cause many ill effects on the body. These sulfur particles, when absorbed into the body, damage the cell membranes. This is because when this sulfur dioxide reacts with water in the body forms H2SO3 / H2SO4. This causes respirator problems like cough,cold, difficulty in breathing. For people with frequent cough and cold, children, asthmatics, for patients with respiratory related diseases like COPD, LUNG FRIBOSIS, INTERSTITIAL LUNG DISEASE, this white sugar is a poison. So when we call sugar as foe, it is this white sugar that is working as poison on your body. Not only people with pre-existing respiratory conditions but also healthy people without any symptoms suffer from constant consumption of such sugar. Also, the sulfur emitted from these sugar factories further causes air pollution. ”

"Oh my God, all this is quite complicated."

“Yes, in case of sulphuless sugar the sludge is purified using calcium salts“

"But then how do we identify what process has been followed?"

"See, sugar purified using sulphur is called _Plantation White Sugar _ and for sulphurless sugar, there is a mention on the packaging cover about being sulphurless sugar as well as it is called _Refined Sugar _. Now there is a third type which is *organic sugar *, in this type organic means natural substances are used to purify the sludge. Also Raw Sugar, Khandsari (Brown Sugar) are also made organically. These types can be used in cooking. ”

"Well then, if you use organic sugar, there's no tension, is there?"

"Yes, it can go with it, but what will you do about your favorite desserts available in market?" The plantation white sugar is cheap and is commonly used in almost all sweets like cakes, mousses, donuts, ice cream, desserts. ”

"Hmm, that means I need to be cautious with eating sweets.... well, are there any benefits of sugar in Ayurveda?"

"Yes, there is sugar in Ayurveda. But this sugar is sugar derived naturally from sugarcane juice. According to Ayurveda, Sugar is of sweet taste-vipaka, pacifies vata and putra disha, reduces inflammation and heat, gives instant energy, satiety as Madhura (Sweet) rasa strengthens all seven dhatus,when consumed in moderation. But if consumed in over doses for longer period can cause obesity (sthaulya), Prameha (diabetes), loss of appetite and also  recurrent boils all over body which fail to heal. And there is also a risk of sugar addiction. ”

* “Sugar Addiction * ??? What do you mean? ”

“From cupcakes to cold drinks, many ready-made sweets these days have a high sugar content. Often it happens that cold drinks are casually shipped even when not thirsty, sometimes when feeling depressed, or in a bad emotional state, sweets are consumed to revive the mood. The sugar in it causes the body to secrete a chemical/hormone called dopamine. This dopamine excites the body. Therefore, those who suffer from constant mental and physical stress are usually attracted to sweets. Often such people want to eat sweets during or after a stressful event. The sugars used in these foods are of the glucose, sucrose and dextrose types. So it is absorbed into the bloodstream quickly and the brain feels rejuvenated, but if this keeps happening frequently, in opposite situation i.e. when high amount of sugar is not consumed, the brain feels like it is frozen, then the person craves for sugar again. ”

"So how do you stop this?"

“By cautiously cutting down the sugar little by little. Start exercising. Eat foods that are sweet in taste and also high in fiber e.g. carrots, fruits etc. Drink warm water. ”

"Hmmm, I got a lot of information today. * Plantation White Sugar, Description of Sugar in Ayurveda and Sugar Addiction * I can make good points with all three. ”

"Very good, now our last food substance for tomorrow is 'milk'. Let's find out. "

(To be continued.)

-Dr. Snigdha Churi-Vartak.

9870690689

samanwayaayurveda@gmail.com

References - double sulphatization - sugarprocesstech.com

(This article was first published by Vaidya Snigdha Churi-Vartak on 02 September 2020 on her blog https://samanwayayurved.blogspot.com/2020/09/five-white-foes-in-kitchen-part-5-sugar.html All rights reserved. All rights reserved. Please share elsewhere. Share without making any changes and with original author's name.)

गणपतीबाप्पाला जांभूळ आणि कवठफळे का प्रिय आहेत?

 

               या वर्षीचा मिनुच्या घराचा गणेशोत्सव थोडा खासच झाला.  त्यांच्या घरचा गणपती म्हणजे संपूर्ण सोसायटीचाच असे जणु. त्यामुळे या वर्षी कोरोनाचे सावट असल्याने प्रत्यक्ष दर्शनाला जाता आले नाही तरी तरुण मुलांनी जोशीकाकांची प्रतिष्ठापना-आरती , सगळ्यांचं live streaming  करण्याची सोय केली. मग बच्चे कंपनी थोडी मागे राहणार?? त्यांनीतर स्पर्धाही online घेतल्या. अनयाने उकडीच्या मोदकांबरोबरच इतर वेगळ्या आणि हटके मोदकांची पाककला स्पर्धा, श्रीया आणि नीलने सहस्रावर्तन झाल्यावर श्लोकांची स्पर्धा घेतली. अगदी ‘वदनी कवळ घेता....’ ‘मोरयामोरया…’ ‘नेत्री दोन हिरे....’ , ‘स्वस्ति श्री.....’ पासून ‘प्रारंभी विनंती…’ , ‘गणाधीश जो....’, ‘विघ्नेश्वराय वरदाय....’ , ‘मूषिकवाहन मोदकहस्त...’, ‘एकदंताय शुध्दाय....’ ‘अमेयाय च...’ 'गणनायकाय गणदेवताय.... " असे वेगवेगळे श्लोक म्हटले.स्निग्धाची पाळी आल्यावर तिने एक श्लोक म्हटला.

गजाननं भूतगणाधिसेवितं कपित्थजम्बूफलचारुभक्षणम् ।

उमासुतं शोकविनाशकारकम् नमामि विघ्नेश्वरपादपङ्कजम् ॥

(गज-आननम् भूत-गण-अधिसेवितम् कपित्थ-जम्बू-फल-चारु-भक्षणम् उमा-सुतम् शोक-विनाश-कारकम् नमामि विघ्नेश्वर-पाद-पङ्कजम् ।)

मुलांसाठी हा श्लोक नवीनच होता. “याचा  अर्थ काय गं  मावशी ?”

“गजमुख असलेले, भूत-गणांच्याद्वारे ज्यांची सेवा केली जाते , कपित्थ (कवठ) आणि जांभूळ फळे आवडीने खाणारे ,शोक (दुःख / कष्ट)विनाशकर्ता अश्या या उमा-पुत्राला मी नमन करते , विघ्नांचे नियमन करणाऱ्या श्री गणेशांच्या चरण-कमलांना मी स्पर्श करते .”

मितूने विचारले,”पण मावशी , तू तर मागच्या वर्षी म्हणाली होतीस कि गणपतीबाप्पाला दूर्वा आणि मोदक प्रिय आहेत. मग आता हे कवठ आणि जांभूळ कसे काय?”

“हो मावशी , नक्की काय आवडतं ?”

“अरे अरे , तुम्हाला कशी,पुरणपोळी,लाडू आवडतात तसेच वडापाव,कोथिंबीर वडीपासून अगदी पिझ्झा,पास्ता,चॉकलेट,आईस क्रीम सगळेच पदार्थ सारखेच आवडतात ना तसेच गणपतीबाप्पालासुद्धा वेगवेगळे पदार्थ खूप प्रिय आहेत.”

“पण मग २१ पत्रीप्रमाणे या वनस्पतीसुद्धा महत्त्वाच्या आहेत का?”

“अरे वाह शिवम, २१ पत्रींविषयी सांगितलेली  लक्षात आहे तर तुझ्या. हो, कवठ आणि जांभूळ ही दोन्ही फळझाडे आहेत.या दोन्ही फळांचे गर (फलसार) अतिशय चविष्ट असतात. आणि एक गमतीची गोष्ट सांगायची म्हणजे गणपती बाप्पाला इंग्लिशमध्ये एलिफन्ट  गॉड म्हणतात तर कवठाच्या झाडाला एलिफन्ट ऍपल (हत्तींना कवठाचे फळ खायला खूप आवडते.) या फळाला बाहेरून जाड कवच असते ज्याच्या आत मऊ गर असतो. आयुर्वेद शास्त्रानुसार कच्चे कवठफळ कडू-तिखट आणि तुरट चवीचे असून वात-पित्त वाढवणारे आणि कफ कमी करणारे, संग्राही (द्रवभाग कमी करणारे), लेखन (शरीरातील चिकटपणा,अवरोध दूर करणारे) आहे. पिकलेलेफळ आंबट-गॉड चवीचे,थंड गुणाचे आणि त्यामुळे वात-पित्त कमी करणारे आहे.”   

“पोटाच्या आजारासाठी कवठ फळाचा विशेषत्त्वाने वापर केला जातो.उलटी,डिसेंट्री,भूक न लागणे,अपचन,रोज पोट साफ न होणे, जुलाब,मूळव्याध,पोटाचे अल्सर, अश्या वेगवेगळ्या पचनसंस्थेच्या आजारात कवठ फळ औषधी म्हणून वापरले जाते.

कवठाच्या फळातील काही रसायने जंतुघ्न (अँटी फंगल/अँटी प्रोटोझोअल) म्हणजेच बऱ्याच कृमींना,जंतांचा नाश करणारी आहेत.त्यामुळे त्वचाविकार,पोटात जंत होणे,टायफॉईड-मलेरियासारखे ताप अश्या आजारात ते वापरले जाते.”

“मधुमेह,रक्तदाब  कवठ लाभदायक आहे.”

"तसेच जांभूळसुद्धा तुरट गोड चवीचे मधुर विपकी फळ आहे. वात वृद्धी करणारे आणि कफ-पित्त दोषांचे शमन करते. रक्तदुष्टी कमी करते.अग्निदीपक, पाचक, ग्राही (शोषक) , रुचीकर ,असते.जांभळाच्या बीयांमध्ये ‘ग्लुकोसाईड जांबोलिन’ असल्यामुळे साखर वाढल्यावर हा घटक पिष्टमय पदार्थाचे साखरेत रूपांतर करण्यावर आळा घालतो. म्हणूनच जांभूळ व त्याचे बी मधुमेह या आजारावर अत्यंत गुणकारी आहे.

जांभळामध्ये लोह, कॅल्शिअम, फॉस्फरस, क जीवनसत्त्व यांचे प्रमाण अधिक असते. तर किंचित प्रमाणात ब जीवनसत्त्व असते. यामध्ये प्रथिने, खनिजे, तंतूमय व पिष्टमय पदार्थ व अत्यंत अल्प प्रमाणात स्निग्धपदार्थ असतात. त्याचबरोबर कोलीन व फोलिक आम्लही त्यामध्ये असते. जांभळाचे पान हे उत्कृष्ट स्तंभक आहे. तसेच कोवळ्या पानात ई जीवनसत्त्व भरपूर प्रमाणात आहे. अतिसार (जुलाब),वारंवार होणारी मूत्रप्रवृत्ती, उलटी होणे , स्त्रियांचे आजार अश्या वेगवेगळ्या परिस्थितीत औषध म्हणून वापरले जाते.”

“"अच्छा , म्हणजे या बहुगुणी वनस्पतींचे रक्षण व्हावे म्हणूनच पत्रींप्रमाणेच यांचासुद्धा समावेश गणपतीबाप्पाच्या आवडत्या पदार्थांत केला आहे ना?”

“हो ते एक कारण तर असतेच. पण या लंबोदराचे मोठे पोट  जगातील सर्व चांगल्या-वाईट गुणांना पचवण्याचे प्रतीक आहे. तर हातातील मोदक हे आनंद,इच्छा यांचे प्रतीक आहे.वैद्यकीय भाषेत सांगायचे झाले तर मोठे पोट हे त्या व्यक्तीला चयापचयाचे म्हणजेच सूक्ष्म पचनाचे विकार* असल्याचे दर्शवितात. आपल्या देशात सुटलेले पोट असलेल्या व्यक्ती किती सर्रास दिसतात. आणि बारकाईने तपासले तर अशा व्यक्तींना सूक्ष्म पचनाशी संबंधित  काहीनाकाही त्रास नक्कीच असतो.तसेच हातातील मोदक हे सतत आहारात असलेल्या गोड (पिष्टमय) पदार्थांचे प्रतीक मानले तर अति गोड सेवनामुळे (चुकीच्या खाण्यामुळे) होणारे दुष्परिणाम दूर करायचे असतील तर कवठ आणि जांभूळ किती समर्पक आहेत ना?”

“नक्कीच,आपल्या परंपरा शास्त्राधिष्ठितच आहेत पण त्यामागचे विज्ञान समजून न घेता,विचारांऐवजी कृतीचेच स्तोम माजवल्यामुळे कालौघात कुठेतरी त्या हरवून गेल्यात आणि म्हणूनच रूढी म्हणजे अंधश्रद्धा असा उलटाच कांगावा सुरु झाला आहे.”

“खरंय आता आम्ही कोणतीही रीत पाळताना त्याचे शास्त्र समजून घ्यायचा नक्की प्रयत्न करू.” मुले एकसुरात उद्गारली. 

“आणि मीसुद्धा लगेचच जांभूळ आणि कवठ आणतो आणि रोज रतीब सुरुच करतो.” श्रियाचे बाबा म्हणाले. 

 “अनिल,ऊस गोड लागला म्हणून मुळासकट खाऊ नये, अति सर्वत्र वर्जयेत.हो ना गं ?” श्रियाच्या आजीनेच त्यांना सांगितलं.

“हो,खरं आहे. कवठ आणि जांभूळ , दोन्ही फळे वात दोष वाढवणारी आहेत त्यामुळे अति प्रमाणात खाऊ नयेत आणि आहारीय फळे असल्यामुळे  कधीतरीच खायची असल्यास चालेल पण आजाराच्या ट्रीटमेंटसाठी म्हणून रोजच खाणार असाल तर मात्र तरी वैद्यांच्या सल्ल्यानेच घ्यावीत.”

“थँक्स स्निग्ध मावशी , कसलं भारी सांगितलंस तू.एवढं सायन्स बेस्ड आहे आपलं शास्त्र पण माहीतच नव्हतं.”

“म्हणूनच सांगितलं रे बाळांनो आता यापुढे सण साजरे करताना हे नक्की लक्षात ठेवा.”

“बोला, गणपती बाप्पा मोरया.”

टीप - वैद्यांचा सल्ला घेताना ते शिक्षित आणि नोंदणीकृत वैद्य आहेत याची खात्री करून घ्यावी.

आपली मते व काही शंका असल्यास त्या आपण मला वैयक्तिक क्रमांक अथवा इमेलद्वारे विचारू शकता. यापुढील लेख दर रविवारी सकाळी ब्लॉगवर प्रसिद्ध केले जातील. हे लेख आपल्याला व्हाट्सऍप /ईमेलद्वारे हवे असल्यास आपण खाली दिलेल्या क्रमांकावर मेसेजद्वारे संपर्क साधू शकता. अथवा आमचे फेसबुक पेज like करा.

https://m.facebook.com/drsnigdhasclinic/ 

डॉ. स्निग्धा चुरी-वर्तक. 

9870690689

samanwayaayurveda@gmail.com 

(सदर लेख वैद्य स्निग्धा चुरी-वर्तक यांनी 23 ऑगस्ट 2020 रोजी आपल्या https://samanwayayurved.blogspot.com/2020/08/blog-post_22.html या ब्लॉगवर प्रथम प्रकाशित केला. याचे सर्व अधिकार लेखकाधिन आहेत. इतरत्र शेअर करायचे असल्यास कृृपया कोणतेही बदल न करता व मूळ लेखिकेच्या नावासहित शेेेअर करावा.)

Five White foes in the Kitchen - Part 4 - Rice

 "Aunt Snigdha, as you had asked, I have read about today's food substance"

“Wow, let's start then with the information you have gathered. Tell me what have you read? ”

Shriya enthusiastically started, “Today I have read about rice. I've been curious about this ever since you first mentioned it. Rice is an important element of our diet because we get carbohydrates from rice/rotis in a wholesome diet of carbohydrates, proteins, fats and vitamins. Rice is the staple food in coastal regions. In olden days, they used to eat hand pounded rice. But nowadays the rice is over-polished to make it look whiter. This process removes the * bran and vitamins * too from the rice grain and only the starch remains. This starch due to their high * GI*,  increase blood sugar levels. This increases the risk of developing diabetes. So if not everything, one should avoid eating this polished rice atleast. ”

"Oh wow, well done. You shared a lot of information. Now, I will tell you only a few parts related to Ayurveda. In Ayurveda, rice is called 'Shali' and today's common word 'Sali' is derived from the same. Earlier there were different varieties of rice like Raktashali, Mahashali, Shashtik Shali, Kolam widely available.

शाल्यान्न कफवातघ्न स्वादु पित्तनिवारण ।

रूप शुक्र महातेज सत्त्व बुद्धि बलप्रद ।।

Rice is pacifies vAta. Being sweet in taste it reduces the pitta.Increases kapha. It bestows beauty (rupa), shukra;  bright glow of aura (mahateja) ; mental strength(satva); intellect (buddhi)and bala (power). These days we are familiar with varieties like Ambemohor, Indrayani, Kolam, Sonamsuri. Rice has been such a significant part of Indian diet that the alternative name of rice is * Odan (meaning food) * During convalescence, rice soup, porridge etc. is given as rice it is easy to digest. Even infants are fed rice first when its time for them to have soild food. Rice pacifies vata-pitta dosha and increases kapha as well. Hence one should use aged rice instead of new rice to reduce the problem of phlegm. (Remember the ad commercial where they say their rice is aged for 2 years). Earlier, while cooking, rice was cooked in a large vessel with lot of water the excess water was drained once the grains were cooked. Then the rice was covered so that the grains were steamed well. In this method, the excess starch goes away and the GI of rice comes down as you said and you can eat rice guilt free. But these days we cook rice in pressure cooker. The excess starch is not removed when rice is cooked in pressure cooker making it difficult to digest.

"So if you want to eat rice, what is the solution?"

"You can look for hand-pound or single polished rice which is good for health. We can buy such rice. One should eat rice that is aged for at least 6 months to a year. Such rice grain has less water content. Or one can dry roast the rice well before cooking it. Another very important aspect i must tell you, that all across India traditional meals comprising rice  are Varan-Bhat, Amti-Bhat, Rajma-chawal, Sambar-Bhat, Dal-Khichdi, Fish curry-rice and Biryani. If you give this a thought, you will notice that in all these dishes, rice is paired with proteins, i.e. pulses, cereals, meat. Additionally we have salads, leafy vegetables, fruits in our diet. Therefore, we don't end up eating a rice only meal. "Okay aunty, I mean when you eat rice this way, you should take care that other fibrous foods too are consumed instead of just carbohydrates. Otherwise, the habit of eating a heap of rice with pickles avoiding veggies and salads will only get starch in your tummy, right? ”

"That's right, I'm deviating a bit from our topic bit let me mention that pickle-rice, sauce-chapati, bread-jam, jam-chapati should also be avoided as much as possible. Alright, now let's decide what to discuss tomorrow?"

"Oh I'm going to keep that a suspense for you, auntie," said Shriya and ran away.

(To be continued)

Dr. Snigdha Churi-Vartak.

9870690689

Translated by Mrs Madhura Poduval.

(This article was first published by Vaidya Snigdha Churi-Vartak on 19th August 2020 on her blog *https://samanwayayurved.blogspot.com/2020/08/five-white-foes-in-kitchen-part-4-rice.html*. All rights are reserved by the author. If you want to share elsewhere, please make any changes.) And share with the original author's name.)

Five White foes in the Kitchen - Part 3 - Salt

 

#Samanwaya_Ayurveda

# Five_white_poisons_part_3

#healthy_diet_series_ Swasthyaveda

                 The next day, as Shriya's phone rang, I was ready.

"So today's white foe is * salt. *"

"Oh yes, they say not to consume too much of salt, it raises blood pressure. But salt helps balance the electrolytes in the body; And if we take out salt from our diet, how can we enjoy the bland meal? ”

“Oh dear, salt is concerning but Ayurveda does not completely prohibit salt. But it is clearly stated that * we should consume it in moderation * As per ayurvedic texts, salt pacifies Vata dosha, elevates Pitta dosha and liquifies kapha dosha. It also acts as appetizer (ruchikara), reduces muscle stiffness , promotes perspiration, creates softness, oleation, and breaks adhesions.the body helps to increase absorption. the body helps to increase absorption_ and As you said, the balance of electrolytes in the body is maintained. But if your diet consists of eating too much of salty food, you may get hair loss, premature wrinkles on the face, various skin problems, rheumatism and other ailments. Occasionally there can be bleeding from the skin and gums, frequent thirst. Excessive salt intake also leads to Water retention in the body causing swelling. Sea salt is considered to be difficult to digest and increases phlegm. ”

"It's about Ayurvedic aspect. Moreover the salt we use every day is procured from sea water, but not sea salt."

“One minute, made from sea water but no sea salt ??? Means ?? ”

“Oh, sea salt, which is called sea salt, is made by sublimation of seawater. The saltpans that you see when you go to Bhayander or Alibaug is the salt that accumulates when the sea water is blocked and is left to evporate naturally. This salt is mainly comprised of Sodium Chloride but also has Magnesium, Potassium and Calcium. Our previous generations used this salt which used to be in form of granules. But used to leaked give out moisture and had to be stored with a lot of precaution. So when the brands of Vaccume evaporated, free-flow and the purest (??) salt arrived in the market, so the housewives immediately turned to it as it was convenient to use and store. Now the catch here is, during the process of vacuum evaporation, along with impurities, other salts too are removed and only sodium chloride is left. So while we use this salt, we end up consuming Sodium and Chlorine only which eventual causes electrolyte imbalance. Also anti-caking agents are added to give it free flowing texture. At present situation, it is better to eat the good old moist salt. ”

"Oh my God, if I don't want to eat salt, what do I replace it with?"

"Oh, it's not that you don't eat salt at all. Just take it in moderation, don't go for that extra salt every time. Don't add salt to the roti dough/rice, use rock salt (saindhav) whenever possible. In Ayurveda in fact, it is said that where the word 'lavana' is used, only saindhav should be used. ”

"But then aunty, will it not cause sodium deficiency?"

"Good question, Shriya, adults need 1.5 to 2.5 grams of salt per day. That means, one only needs to take 1 teaspoon of salt in an entire day. That is enough. And then dairy products, eggs, fish, coconut, beetroot, spinach and other such vegetables also contain sodium. So there is no reason to be afraid of sodium deficiency.

Let's talk about the next thing tomorrow. "

(To be continued)

Dr. Snigdha Churi-Vartak.

samanwayaayurveda@gmail.com

Translated by 

Mrs Madhura Poduval.

(This article was first published by Vaidya Snigdha Churi-Vartak on 17August 2020 on his blog https://samanwayayurved.blogspot.com/2020/08/samanwayaayurveda-fivewhitepoisonspart3.html . All rights reserved to the author. Share elsewhere If so, please share without making any changes and with the original author's name.)