श्वेतप्रदर (Leucorrhea )
आजचा विषय आहे, श्वेतप्रदर (Leucorrhea), ज्याला सामान्य भाषेत अंगावरुन पांढरे जाणे असे म्हणतात. आपल्या समाजात मासिकपाळीप्रमाणेच हासुद्धा कुजबुजत बोलण्याचा विषय आणि त्यामुळेच स्त्रियांमध्ये अगदी सहज आढळणारा आजार. आजही ‘पांढरे जाणे’ यासारख्या साध्या आजाराभोवती गैरसमजांचे वलय आहे त्यामुळे बऱ्याचदा बायका याविषयी इतरांकडे बोलणे- वैद्यकीय सल्ला घेणे टाळतात. त्यामुळे या आजाराचे समाजातील प्रमाण व गांभीर्य वाढते. श्वेतप्रदर म्हणजे मासिक पाळीच्या व्यतिरिक्त अंगावरुन जाणारा पाण्यासारखा पातळ किंवा शेंबडासारखा पांढरा स्राव. सामान्यतः योनिमार्ग जंतुसंसर्गमुक्त, ओलसर तसेच सौम्य राखला जावा यासाठी शरीर योनिमार्गा मध्ये वंगणासारखा , पातळ द्रवाचा स्राव करत असते, ही क्रिया ईस्ट्रोजेन या हॉर्मोनच्या नियंत्रणाखाली असते. त्यामुळे गरोदरपणात, दर महिन्याला स्त्री बीज निर्माण (Ovulation) तसेच वयात येताना योनिमार्गातील स्राव प्राकृत प्रमाणात वाढतात. मात्र या सर्व घटना तात्कालिक आणि स्वाभाविक असतात, त्यासाठी कुठल्याही औषधोंपचारांची गरज नसते, ते आपोआप कमी होतात. पण जेव्हा या स्रावांचे प्रमाण, कालावधी नेहमीपेक्षा वाढतो तेव्हा मात्र या प्रकाराची चिकित्सा अत्यावश्यक आहे. पूर्वी स्त्रीरोगतज्ञ श्वेतप्रदर हा वेगळा आजार मानत नसत. डॉ. राणी बंग यांनी त्यांच्या ‘सर्च’ या संस्थेद्वारे गडचिरोली जिल्ह्यात श्वेतप्रदर या समस्येवर मोठ्या प्रमाणावर काम केले आहे. त्यावेळी एका ज्येष्ठ स्त्रीरोगतज्ञांनी श्वेतप्रदर हा सर्दीच्या वेळी वाहाणाऱ्या नासास्रावा इतकाच मामुली असल्याचे सांगून त्यांच्या कामाला कमी लेखले होते पण त्यांनी आकडेवारीनिशि या आजाराचे गांभीर्य सिध्द केले.
व्यवहारात मात्र श्वेतप्रदर आणि प्राकृत योनिस्राव यात वैद्यकीय तपासणी करुनच फरक जाणून घ्यावा लागतो. कारण श्वेतप्रदर हा विकृत प्रमाणात वाढलेला योनिस्राव असतो. तसेच एकाच वेळी वेगवेगळ्या प्रकारच्या जन्तुसंसर्ग किंवा फिस्टुला तसेच श्वेतप्रदर यामध्ये स्रावाचा रंग,प्रमाण, प्रकार यांत फरक असतो. तसेच शारीरिक संबंधाच्या वेळी वेदना, इच्छा नसणे, कंबरेचे दुखणे, पोटात दुखणे, योनिप्रदेशी खाज, योनिप्रदेशी-मूत्रमार्गाकडे वेदना,जळजळ अश्या वेळी तज्ञ वैदयांकडून निदान करून घ्यावे. योनिस्राव दोन प्रकारचा असतो. *योनिमार्गातून* होणारा स्राव हा प्राकृत अवस्थेत स्वच्छता राखणे, pH कायम ठेवणे,वंगण पुरवणे यासाठी उपयोगी असतो मात्र गर्भाशय व अंतःफले (ovaries) यांची जागा सरकणे, Pelvic Inflammatory disease (प्रजननसंस्थेचा आजार), योनिमार्गाला येणारी सूज, जीर्ण मलावबंध यामुळे योनिगत स्राव मोठ्या प्रमाणात वाढतो. *गर्भाशयमुखातून* होणाऱ्या स्रावाचे विकृत स्वरूप गर्भाशयमुख क्षरण(cervical erosion) , गर्भाशयमुखाला येणारी सूज (cervical inflammation) , संसर्ग, पॉलीप अश्या आजारांमध्ये दिसते.
श्वेतप्रदराचे गंभीर स्वरूप
-
अंगावरुन जाणारे हे पांढरे पाणी बऱ्याचदा दुर्लक्षिले जाते. पण जर हा त्रास बरेच दिवस होत राहिला तर स्त्रीला अशक्तपणा जाणवतो. तसेच श्वेतप्रदराबरोबर इतर दुय्यम प्रकारचे जंतुसंसर्ग होण्याची शक्यतासुद्धा असते. बऱ्याचदा तर हे दूसरे इन्फेक्शन (दुर्लक्ष केल्यामुळे) अधिक गंभीर असू शकते. कारण Candidaisis, Gonorrhea, Trichomonas, Chlamydia अथवा Bacterial infection यामुळे होणाऱ्या संसर्गात योनिस्रावाचे प्रमाण , रंग , गंध बदलतात व सामान्य माणसाना यातील फरक ओळखता येत नाही आणि आजाराची गंभीरता वाढते.
-
आयुर्वेद शास्त्रात श्वेतप्रदर हा वेगळा आजार सांगितला नाही तर वेगवेगळ्या स्त्रीरोगांमध्ये लक्षणस्वरूप वर्णन केला आहे. पण कधी कधी हेच लक्षण एवढे त्रासदायक ठरते कि मूळ आजार सोडून श्वेतप्रदराचीच चिकित्सा करावी लागते. आयुर्वेदानुसार वात-कफ दोषांची विकृती असलेला हा आजार. जेव्हा प्रकुपित वात दोष शरीरातील आप धातुला प्रकुपित करतो आणि हा आप(द्रव) धातु अधोमार्गाने स्रवतो त्याला ‘सोमरोग- श्वेतप्रदर’ असे म्हणतात. या आजारात
-
गावपातळीवर स्त्रियांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर हा त्रास दिसतो यामागे तज्ञ डॉक्टरांचा अभाव, पुरुष डॉक्टरांकडे जायचा प्रसंग आल्यास वाटणारी लाज, आर्थिक दुर्बलता यासारखी कारणे असतात.
-
प्रजननसंस्थेशी निगडित त्रास असल्याने याचे पडसाद घरात, वैवाहिक ताण-तणाव यासारख्या स्वरुपात दिसतात.
व्याधीनिश्चिती आणि उपाय -
-
श्वेतप्रदराचे निदान निश्चित करण्यासाठी संपूर्ण माहिती(History taking) , योनिमार्गाची बाहेरुन तसेच आतून नीट तपासणी, गरज पडल्यास गर्भाशयमुख व योनिमार्ग यांच्या पृष्ठभाग व तेथील स्राव यांची तपासणी गरजेची असते. तसेच पुढील तपासणीसाठी या स्रावांचे माइक्रोस्कोपद्वारे परीक्षण केले जाते.
-
यानंतर गरजेप्रमाणे व प्रकृतीप्रमाणे तोंडावाटे काढे अथवा चूर्ण वापरली जातात. खालच्या भागाला लावण्यासाठी जेल, मलम किंवा चूर्ण दिले जाते.
-
योनिप्रदेशी धावन (Vaginal Douches )केले जाते व योनी वर्तीचा (Vaginal Suppositories ) वापर केला जातो.
-
विवाहित स्त्रियांना हा त्रास असेल तर एकाकडून दुसऱ्याला होणारे संक्रमण टळावे यासाठी पती-पत्नी दोघांनीही औषधोपचार घ्यावेत.
अंगावरुन जाणारे हे पांढरे पाणी बऱ्याचदा दुर्लक्षिले जाते. पण जर हा त्रास बरेच दिवस होत राहिला तर स्त्रीला अशक्तपणा जाणवतो. तसेच श्वेतप्रदराबरोबर इतर दुय्यम प्रकारचे जंतुसंसर्ग होण्याची शक्यतासुद्धा असते. बऱ्याचदा तर हे दूसरे इन्फेक्शन (दुर्लक्ष केल्यामुळे) अधिक गंभीर असू शकते. कारण Candidaisis, Gonorrhea, Trichomonas, Chlamydia अथवा Bacterial infection यामुळे होणाऱ्या संसर्गात योनिस्रावाचे प्रमाण , रंग , गंध बदलतात व सामान्य माणसाना यातील फरक ओळखता येत नाही आणि आजाराची गंभीरता वाढते.
आयुर्वेद शास्त्रात श्वेतप्रदर हा वेगळा आजार सांगितला नाही तर वेगवेगळ्या स्त्रीरोगांमध्ये लक्षणस्वरूप वर्णन केला आहे. पण कधी कधी हेच लक्षण एवढे त्रासदायक ठरते कि मूळ आजार सोडून श्वेतप्रदराचीच चिकित्सा करावी लागते. आयुर्वेदानुसार वात-कफ दोषांची विकृती असलेला हा आजार. जेव्हा प्रकुपित वात दोष शरीरातील आप धातुला प्रकुपित करतो आणि हा आप(द्रव) धातु अधोमार्गाने स्रवतो त्याला ‘सोमरोग- श्वेतप्रदर’ असे म्हणतात. या आजारात
गावपातळीवर स्त्रियांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर हा त्रास दिसतो यामागे तज्ञ डॉक्टरांचा अभाव, पुरुष डॉक्टरांकडे जायचा प्रसंग आल्यास वाटणारी लाज, आर्थिक दुर्बलता यासारखी कारणे असतात.
प्रजननसंस्थेशी निगडित त्रास असल्याने याचे पडसाद घरात, वैवाहिक ताण-तणाव यासारख्या स्वरुपात दिसतात.
श्वेतप्रदराचे निदान निश्चित करण्यासाठी संपूर्ण माहिती(History taking) , योनिमार्गाची बाहेरुन तसेच आतून नीट तपासणी, गरज पडल्यास गर्भाशयमुख व योनिमार्ग यांच्या पृष्ठभाग व तेथील स्राव यांची तपासणी गरजेची असते. तसेच पुढील तपासणीसाठी या स्रावांचे माइक्रोस्कोपद्वारे परीक्षण केले जाते.
यानंतर गरजेप्रमाणे व प्रकृतीप्रमाणे तोंडावाटे काढे अथवा चूर्ण वापरली जातात. खालच्या भागाला लावण्यासाठी जेल, मलम किंवा चूर्ण दिले जाते.
योनिप्रदेशी धावन (Vaginal Douches )केले जाते व योनी वर्तीचा (Vaginal Suppositories ) वापर केला जातो.
विवाहित स्त्रियांना हा त्रास असेल तर एकाकडून दुसऱ्याला होणारे संक्रमण टळावे यासाठी पती-पत्नी दोघांनीही औषधोपचार घ्यावेत.
No comments:
Post a Comment