लहान मुले व टाईप १ मधुमेह

               आज १४ नोव्हेंबर, भारताचा राष्ट्रीय बालदिन. देशभरात आजच्या दिवशी बालकांसाठी विविध कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. जगभरातही हा दिवस साजरा केला जातो, पण जागतिक मधुमेह दिवस म्हणून. आता हे दोन्ही विषय एकाच दिवशी साजरे व्हावेत हा जरी योगायोग असला तरी सध्याच्या काळात भारतीय मुलांमध्ये वाढत असलेले मधुमेहाचे प्रमाण पाहता बालदिनाच्या दिवशी मधुमेहाबद्दलसुद्धा जागृती करण्याची आवश्यकता वाढत आहे.

                बालकांमध्ये आढळणाऱ्या मधुमेहालाच जुवेनाईल किंवा टाईप 1 किंवा Insulin Dependent Diabetes (IDD) असे म्हणतात. या प्रकारातसुद्धा मोठ्यांच्या मधुमेहाप्रमाणे रक्तातील साखर अनियंत्रित होते पण असे होण्याचे कारण की इन्सुलिन तयार करणाऱ्या स्वादुपिंडातील (pancreas) आयलेट्स ऑफ लँगरहान्समधील बीटा पेशी नष्ट होतात, हे असते.या पेशीच नष्ट झाल्याने शरीरात इन्सुलिन तयारच जात नाही आणि रक्तशर्करा अनियंत्रित होते. या आजाराला ऑटोइम्युन डिसऑर्डर* असे संबोधले जाते.टाईप १ प्रकारचा मधुमेह हा फक्त जन्मजातच असतो असे नाही तर जन्मापासून किशोरावस्थेत कधीही याची लक्षणे दिसू शकतात. या आजाराची कारणे अशी नक्की नसली तरी पुढे नमूद केलेल्या कारणांपैकी काही कारणे दिसून येतात, (Predisposing Factors ) पुढीलप्रमाणे,

1. अनुवांशिकता - आई-वडिलांपैकी कोणाला जर बाळाच्या जन्माच्या आधीपासून मधुमेह असेल व त्यासाठी औषधे सुरु असतील तर बाळाला मधुमेह होण्याची शक्यता वाढते. (बीजदोष)
   
2. मातेचे स्तनपान न देता काही वेळा बाळांना वयाच्या ४ महिन्यांच्या आतच गाईचे दूध किंवा बाहेरचे जद अन्न  सुरु केले जाते.
   
3.  तसेच नन्तरही जी मुले मिठाई,बिस्किटे,बेकरीचे  पदार्थ, मैद्याचे-तळलेले असे जड , ग्लायसेमिक इंडेक्स जास्त असलेले (ज्यामुळे रक्तशर्करेचे प्रमाण वाढते. ) असे पदार्थ मोठ्या प्रमाणात खातात त्यांना या पदार्थांचे पचन करण्यासाठी जास्त प्रमाणात इन्सुलिनची गरज भासते व छायापचयावर याचा गंभीर परिणाम होतो.
   
4. उतारवयातील संतती. 

लक्षणे - 

1. वजन सतत कमी होणे. 
2. सतत थकवा जाणवतो.
3. वारंवार भूक - तहान लागणे.
4. थोड्या थोड्या वेळात लघवी होणे. लहान मुलांमध्ये तर झोपेत शू होतानासुद्धा दिसून येते.
5. भावनिक आंदोलने (Mood Swings )

चिकित्सा - 

1. हा व्याधी ऑटोइंम्युन प्रकारात मोडत असल्याने असाध्य ते कष्टसाध्य प्रकारात मोडतो. मात्र आयुर्वेदिक आहार, दिनचर्या आणि व्यायाम यांची सांगड घालून नियंत्रणात नक्की ठेवता येतो. तसेच किशोरवस्थेत किंवा ऐन तारुण्यात होणारा आजारसुद्धा या शिस्तीमुळे 10-15 वर्षे पुढे सहज ढकलता येतो.
2. इन्सुलिन इंजेक्शन किंवा पंप -  डॉक्टरांनी सांगितल्याप्रमाणे इन्सुलिनचा डोस निर्धारित करुन नियोजित वेळी घेतल्यास जवळजवळ सामान्य आयुष्य जगता  येते. 
3.  नियमितपणे रक्तशर्करा तपासून त्याची नोंद करून ठेवणे. 
4. नियमित व्यायाम योगासने आणि ध्यानधारणा यामुळे शरीराबरोबरच मनालासुद्धा बळ  मिळते. 
5. टाईप १ मधुमेह झालेले मूल ,त्याचे पालक तसेच त्या मुलासोबत अधिक वेळ राहणाऱ्या व्यक्ती (सांभाळणाऱ्या व्यक्ती/कोच/मित्र) यांना  मधुमेह त्याचे स्वरूप व तात्कालिक उपाययोजना (Emergency mode of treatment). 

चला तर मग, या बालदिनाच्या  दिवशी बालदीन होऊ नयेत यासाठी जागरूक होऊया आणि आपल्या मुलांना मधुमेहापासून वाचवूया 

* ऑटोइम्युन डिसऑर्डर - या प्रकारच्या आजारांमध्ये शरीराची प्रतिकारक्षमता आपल्याच शरीरातील पेशींवर हल्ला करून त्यांना नष्ट करते.